Oyun terapisi psikologlar tarafından sıklıkla kullanılan bir psikolojik danışmanlık yaklaşımıdır. Çocuklar kendilerini en iyi oyunun metaforik dünyasında anlatırlar. Burada ”metafor” kelimesine dikkat çekmek isterim. Zira biz oyun terapisinde bu kelimeyi aile ile seanslarımızda defalarca kullanıyoruz. Kendi notlarımıza defalarca yazıyoruz. Çünkü oyun terapisinde doğrudan anlatım yoktur. Dolaylı anlatım mevcuttur. Oyuncaklar, kuklalar, kum oyun terapisinde hepsi birer metafor aracıdır. Hatta odadan çıkmak istememek, oyun odasına girmek istememek, oyunda sınırları ihlal etmek bile birer metafordur.
Oyun terapisinde bir çok yaklaşım vardır. Yaklaşımlar aslında hep aynı amaca yöneliktir; çocuğun içinde bulunduğu ruhsal sıkıntısından onu kurtarmak. Çocuk psikoloğu bunu oyun terapisi ile yaparken aile görüşmelerinde çocuğun kendini ifade edeceği sağlıklı yuva hazırlar. Çocuk terapisti çocuğun dağılan ruhsal yapısına ve ebeveyn görüşmelerinde aile dinamiklerine müdahale eder.
Oyun Terapisine Ne Zaman Başlanmalı? Oyun Terapisi Hangi Yaş Grubu İçin Uygundur?
Her çocuk zaman zaman duygusal dengeyi kaybeder. Her çocuk zaman zaman öfkelenir zaman zaman uyumaz. Nadir de olsa öfkesini davranışlarıyla ifade eder vurur ve her çocuk kaygılanır, korkar. Bu saydıklarım aslında yetişkinler için de geçerlidir. Fakat çocuğun gelişim aşamasında normal saydığımız bazı durumlar vardır. Örneğin 0-2 yaş bağlanma, 2-4 yaş ayrışma yaşıdır. 4 yaşından sonra çocuğun kendi yatağında yatması gerekir.. 2,5 – 3 yaşa kadar tuvalet eğitimi alması gerekir.
Oyun terapisti kendi formülasyonunu yaparken bu skalalara göz önünde bulundurur. 6 yaşına gelmiş bir çocuğun hala kendi yatağında yatamaması olağan karşılanması gereken bir durum değildir. 5 yaşındaki bir çocuğun kaka kaçırması olağan bir durum değildir. Konuşarak kendisini ifade etmeye başlayan bir çocuk duygularını vurarak ifade etmesi arkadaşları arasında problem yaratacaktır.
Çocuk psikoloğu tam olarak da buralara bakar. Gelişim aşamasını dikkate alır. Normal ile anormal gelişimi ayırır. Aileye bunu açıklar.
Oyun terapisi 30 aylık bir çocuk için uygundur. Bu yaşlarda çocuklarda sembolik ifade gelişmeye başlamıştır. Oyun terapisinde de ihtiyacımız olan sembolik ifade ve rol yapma becerisidir. Zaten oyun dediğimiz de tam olarak budur. 10 yaş hatta 11 yaşa kadar oyun terapisinden çocuklar faydalanabilirler. Yetişkin terapisinde de kimi zaman kum tepsisinden faydalanan ekoller vardır.
Oyun Terapisi Hangi Sorunlarda Etkilidir? Sürece Başlamak İçin Çocuğun Bir Sorunu Olması Gerekir Mi?
- Yalnız yatamama
- Kaygı
- Yas
- Travma (İhmal, istismar, ameliyat, kaza, doğal afetler, internet üzerinde yaşına uygun olmayan videoya maruz kalma)
- Korku (Ölüm korkusu, tuvalet korkusu)
- Dikkat problemleri
- Mutsuzluk, hayattan keyif alamama
- Alt ıslatma, kaka kaçırma
- Sürekli ağlama nöbetleri
- Davranım bozuklukları
- Okul reddi
- Sosyal problemler
- Takıntılar
Kimi zaman bilinçli aileler tedbir amaçlı çocuklarını oyun terapisine getirebiliyorlar. Örneğin boşanma aşamasında olan çocuğun minimum düzeyde etkilenmesi, kardeş doğumunda travmayı çözümleyebilmesi gibi sebepler olabilir. Çocuklar hayatlarındaki bu travmatik durumları sağlıklı bir şekilde atlatmak için oyun terapisine alınabilir.
Oyun Terapisi Süreci Nasıl İşler?
Her oyun terapisi yaklaşımının farklı işleyişi vardır. Aslında bu problemi farklı yollardan çözmeye benzer. Ben Deneyimsel Oyun Terapisi yaklaşımını kullanıyorum. Bu yaklaşımda ilk seans sadece ebeveyne ayrılır. Terapiye ebeveyn ile başlamak aile içi dinamikleri tanımak, çocuk ile alakalı geniş öyküyü almak için çok değerlidir. Sürece büyük katkısı vardır. Aileyi ve çocuğun içinde bulunduğu durumu analiz eden psikolog müdahalesini ona uygun bir biçimde yapacaktır.
Daha sonraki seanslar çocuk ile oyun terapisine başlanır. 40 dakika oyun terapisi 20 dakika ebeveyn görüşmesi olarak planlanır. Gerekli duyulduğu takdirde aile ile tekrar bir seans görüşme sağlanır.
Oyun Terapisine Çocuğumu Götürürken Aile Ne Demeli? Ne Dememeli?
Her terapi yaklaşımında olduğu gibi oyun terapisinde de ilişki kurmak, çocuğun psikoloğuna güvenmesi problemin çözümünün anahtarıdır. Ailenin çocuk terapistinin öğretmenden, eğitmenden, arkadaştan farklı olduğunu bilmesi gerekir. Çocuğu problemlerini çözen oyun terapisti ile kurduğu bağ ve güvendir. Bu yüzden doktora, psikoloğa, tedaviye gitmek şeklinde çocuğa bir açıklama yapılmamalıdır. Nereye gidiyoruz? Diyen çocuğa ”Bir abi var. Seninle oynamak istiyor. Onun yanına gidiyoruz.” denmesi gayet açıklayıcı olacaktır.
Oyun Terapisi Ne Kadar Sürer?
Oyun terapisine başlama kararı alan ailelerin sorunun ne zamanda çözüleceği ile ilgili akıllarında soru işaretleri vardır. Bu normaldir. Gerek bir bütçe planlaması, gerek problemin artık onları da etkiliyor olması ile bu soruyu oyun terapistine sorma eğilimi içine girebilirler. Oyun terapisinin süresi ailenin düzenli katılımına, motivasyonuna, değişime olan inancına, psikoloğa güvenine bağlı olarak değişir. Aile içinde olan bazı zorluklar ise oyun terapisi süresini uzatan hatta oyun terapisinden çocuğun alacağı faydayı minimum seviyeye düşürme olasılığını arttırır. Yoğun çift problemleri, şiddet, travmanın devam etmesi, çocuğun sosyal desteğinin olmaması, ailenin çocuğunu destek alması yönünden motivasyonunun olmaması bu zorluklar arasındadır.
Türkiye’de ve Dünyada Oyun Terapisi Çalışmaları
Dünyada olduğu gibi ülkemizde de çok değerli akademisyenler oyun terapisi hakkında bir çok çalışma yapmıştır. Ülkemizde oyun terapisi konusunda 30’dan fazla tez, 15’den fazla makale toplamda 40’dan fazla çalışma yapılmıştır. Ülkemizde oyun terapisi ile ilgili ilk çalışma 1987 yılında ”Anaokulu çocuklarında görülen ayrılık kaygısının giderilmesinde
farklı oyun tekniklerinin etkisi” konulu doktora tezinde ele alınmıştır. 2008-2021 yılları arası ise en çok çalışma yapılan yıllardır.
